Het is 2020: een jaar dat nu al in de geschiedenisboeken verankerd is. De wereld is gegijzeld door een nieuw coronavirus. Of ten minste door alle maatregelen die daarop volgden. De toekomst is tot een angstbeeld geworden: is dit het nieuwe normaal? Zullen we vanaf nu altijd terugkijken op een tijd voor en een tijd na corona? Of zal alles weer overwaaien? In dit vierluik zetten we de visies van virologen, epidemiologen, wetenschappers, journalisten, academici en politici naast elkaar. In dit eerste deel: wat is het coronavirus nu eigenlijk en hoe gevaarlijk is het? Voor extra informatie klik op de links in het online vakblad op https://www.textielbeheer.nl/magazines/202005/TBMagazine.php
Deel 2 en 3 gaan over de maatregelen van de overheid, vaccinaties en geneesmiddelen. In deel 4 tenslotte wordt een toekomstbeeld geschetst.
Een vetachtig jasje met eiwitten
De geschiedenis kent vele epidemieën en pandemieën. De basis: een virus is niets meer dan een stukje genetisch materiaal (DNA of RNA) in een vetachtig jasje met eiwitten eromheen. Waar een bacterie (een eencellig micro-organisme met DNA-genoom) zich onder de juiste omstandigheden zelf kan vermenigvuldigen, heeft een virus daar een levende gastheer voor nodig. Tegen bacteriën zetten we vaak antibiotica in. Bij virusinfecties gebruiken we vaccins ter voorkoming en antivirale medicijnen ter bestrijding.[1] Virussen veroorzaken milde ziektes zoals verkoudheid en een koortslip, maar ook ernstige ziektes zoals HIV, SARS en hepatitis.[2] Infectie betekent dat een virus of bacterie zich in een levend wezen heeft binnengedrongen.
Virussen zijn slim
Alle virussen komen uit wilde vogels, zegt Ron Fouchier van het Virologielaboratorium aan de Erasmus Universiteit.[3] [Meer weten? Ga naar link 1 (Geëvolueerd)] Virussen passen zich aan. In nieuwe vorm veroorzaken ze opnieuw een infectie. Elk jaar ontstaan er dus nieuwe varianten op de al bekende virussen. De griep die elk jaar voor een groot aantal doden verantwoordelijk is, bestaat altijd uit meerdere, veranderende griepvirussen.[4] Coronavirussen zijn niet ongewoon: deze RNA-virussen zijn wijdverspreid onder mensen en dieren.[5] Van alle virussen die voorkomen bij ademhalingsziekten zijn normaal gesproken zo’n 7 à 15% aan coronavirussen betrokken.[6]
LINK 1
Geëvolueerd
Ze zijn met de vogels mee geëvolueerd. Die vogels hebben van hun virussen meestal geen last. Sommige virussen springen over naar zoogdieren of mensen, wanneer er nauw contact is. Soms ontstaan er dan ernstige problemen, zoals bij een virus als ebola. Wat gebeurt er als we geïnfecteerd raken met een virus? Dan gaat ons immuunsysteem aan het werk. We hebben een aangeboren immuunsysteem met een aspecifieke afweer: die rebelleert tegen alles wat onbekend is.[7] En we hebben een aangepast immuunsysteem dat vecht tegen een specifieke indringer.[8] We maken daarbij antistoffen aan, zodat ons immuunsysteem bij een volgende aanval de indringer herkent.
Corona: de upgrade
Eind vorig jaar kwam er een nieuw coronavirus op de markt. Ook dit nieuwe virus vertoefde al langer in dieren, met name vleermuizen, en moet in het verleden ook al vaker met mensen in aanraking zijn gekomen.[9] Het virus miste alleen de juiste ‘sleutel’ om menselijke cellen te ‘openen’. Na mutatie is het virus zo veranderd dat het eiwit op haar vetjasje ineens precies past op receptoren van cellen in het menselijk slijmvlies.[10] Na ontdekking namen Chinese wetenschappers een monster van de onderste luchtwegen van een patiënt en bepaalden op basis hiervan het RNA (de genetische code, bestaande uit zo’n 300.000 lettertjes) van het nieuwe virus.[11] Wat kunnen we met dit RNA? Het zegt niets over hoe gevaarlijk het virus is, maar het wordt wel gebruikt om het virus te analyseren, te onderzoeken hoe het is ontstaan en om een vaccin te maken.
Discussie: waar komt het nieuwe virus vandaan?
Wat is de oorsprong van het nieuwe coronavirus? Deze vraag is van belang om toekomstige uitbraken te voorkomen. De experts zijn het er niet over eens. De wildedierenmarkt in Wuhan wordt genoemd, ook de twee laboratoria waar met virussen werden gewerkt komen in beeld. Sommige experts denken de natuurlijke ontwikkeling van het virus te zien in het RNA terwijl anderen daar juist aanwijzingen vinden voor menselijk ingrijpen. [Meer weten? Ga naar link 2 (Discussie: waar komt het nieuwe virus vandaan?) en 3 (Uit een laboratorium?)] Menselijk ingrijpen in een virus is niet zo’n bizar idee als het lijkt. De zogenaamde ‘gain-of-function’-onderzoeken richten zich op het muteren van een virus op zo’n manier dat het gevaarlijker wordt dan daarvoor. Dit wordt door onderzoekers gedaan om aan te tonen hoe een virus zich zou kunnen ontwikkelen, zodat we daarop voorbereid kunnen zijn. Dit soort onderzoeken zijn ook gedaan met coronavirussen in de laboratoria van Wuhan. Zo’n vergezochte gedachte is het dus niet. [Meer weten? Ga naar link 4 (Menselijk ingrijpen in een virus, een fabeltje?) en 5 (Vonden deze onderzoeken ook plaats met coronavirussen?)] Dat betekent niet dat dit ook het virus is wat nu overal rondwaart. Een officieel internationaal onderzoek zal dit moeten uitwijzen.[12]
LINK 2
Discussie: waar komt het nieuwe virus vandaan?
Het eerste rapport van de China CDC op 21 januari 2020 geeft na analyse van het RNA aan dat overdracht van wilde dieren die illegaal worden verkocht op de markt in Wuhan de meest waarschijnlijke oorzaak is.[13] Dan wordt op 24 januari een Chinees rapport gepubliceerd na analyse van de eerste patiënten: hieruit blijkt dat het eerste coronageval, en twee van de drie gevallen erna, geen link hadden tot de Wuhan-markt.[14] Van de eerste 41 patiënten hadden er 27 directe blootstelling tot de Wuhan-markt.[15] Op 31 januari komen Indiase wetenschappers in opspraak nadat ze publiceren dat ze deeltjes in het nieuwe virus hebben gevonden die een identiteit van HIV-1-proteïnen hebben die daar niet door natuurlijke evolutie van het coronavirus terecht zijn gekomen.[16] Ze worden zwaar bekritiseerd en trekken hun paper in. In februari schrijven twee Chinese wetenschappers dat vleermuizen, volgens gemeentelijke rapporten en verklaringen van bewoners en bezoekers, niet werden verkocht op de Wuhan-markt, maar alleen op 900 kilometer van de markt voorkomen.[17] Er zijn wel twee laboratoria in Wuhan (waarvan één op 280 meter van de markt) die werken met vleermuizen (en met coronavirussen): het Wuhan Institute of Virology (WIV) en het Wuhan Center for Disease Control and Prevention (Wuhan CDC).[18]
LINK 3
Uit een laboratorium?
Op 17 maart publiceren onderzoekers in het tijdschrift Nature Medicine dat zij het onwaarschijnlijk vinden dat het nieuwe virus door mensen zou zijn ontwikkeld.[19] Dit wordt door de pers breed overgenomen.[20] Een Tsjechisch moleculair geneticus en viroloog zegt op 3 april dat deze onderzoekers alleen het structurele deel van het DNA hebben onderzocht, dat overeenkomt met dat van virussen uit gastdieren.[21] Zij zegt dat ze nu juist het regulerende deel, dat verantwoordelijk is voor het muteren van het virus, hadden moeten onderzoeken. Daar zijn volgens haar de stukjes DNA gevonden die niet natuurlijk kunnen zijn ontstaan. The Washington Post zegt op basis van expertverklaringen te kunnen concluderen dat het Wuhan-markt-verhaal ‘shaky’ is.[22] Op 18 april zegt Franse viroloog Luc Montagnier, de Nobelprijswinnaar die hiv ontdekte, dat hij de RNA-code van het nieuwe coronavirus samen met zijn collega, biowiskundige Jean-Claude Perez, heeft geanalyseerd, en dat de Indiase wetenschappers gelijk hebben: het nieuwe coronavirus bevat fragmenten van een hiv-virus die onmogelijk van een patiënt kunnen komen.[23] ‘Je kunt hiv alleen inbrengen in een genoom met de hulp van moleculaire instrumenten,’ zei Montagnier op de Franse nieuwszender CNews.[24] ‘Het is zeer precies werk dat alleen kan worden uitgevoerd in een hoog beveiligd laboratorium.’ Ook hij oogst daarmee kritiek.[25] Viroloog Steven Van Gucht zegt op 1 mei: ‘We weten dat er heel veel mogelijkheden zijn waarop dit virus vanuit de natuur kon overspringen naar mensen.’[26]
LINK 4
Menselijk ingrijpen in een virus, een fabeltje?
Bij ‘gain-of-function’-onderzoek, de naam zegt het al, worden aanwezige eigenschappen in een virus versterkt of nieuwe eigenschappen geïntroduceerd. Menselijk ingrijpen in het RNA van een virus dus. Dit soort onderzoek wordt gedaan om te onderzoeken hoe een virus zich kan ontwikkelen en hoe een vaccin kan worden gemaakt. Ron Fouchier van het Virologielaboratorium aan de Erasmus Universiteit vertelt hoe hij dat zelf doet: ‘Ik kan deze stukjes erfelijk materiaal [uit het virus] in het lab nabouwen. Vervolgens kan ik in zo’n gen heel gericht mutaties aanbrengen. Dat stop ik terug in het virus, dan maak ik een nieuw virus met die mutaties. En dan kan ik uitzoeken wat die mutaties nou gedaan hebben.’[27] Normale gang van zaken? ‘Dat kun je met geen ander organisme zo snel,’ zegt Fouchier. ‘Een plant genetisch modificeren duurt maanden of jaren. Over de mens hebben we afgesproken dat we dat überhaupt niet doen.’ Fouchier heeft in 2011 het vogelgriepvirus gemuteerd met eigenschappen van vorige pandemieën, om te zien of die ook het vogelgriepvirus zo kunnen veranderen dat het zich aan de cellen van mensen kan hechten. Dat lukte hem. Er kwam kritiek. De Amerikaanse overheid verzocht Fouchier zijn onderzoeksresultaten niet openbaar te maken. Hij had immers een potentieel biologisch wapen in handen. De Nederlandse overheid nam deze aanbeveling over.[28]
LINK 5
Vonden deze onderzoeken ook plaats met coronavirussen?
In 2015 creëerden onderzoekers een virus met de eiwitten van het SHC014-coronavirus uit hoefijzervleermuizen in China in de ruggengraat van het SARS-Cov-virus in muizen.[29] Dit virus veroorzaakte ziektes in muizen en kon zich efficiënt repliceren in menselijke cellen in de luchtwegen. De onderzoekers vonden aanwijzingen dat het virus rechtstreeks zou kunnen overspringen van vleermuizen op mensen en ziektes in mensen zou kunnen veroorzaken. Aan het onderzoek deden verschillende partijen mee: universiteiten en instituten in Amerika, in Zwitserland, en het Wuhan Institute of Virology (WIV) in China.[30] Het onderzoek kwam destijds in opspraak. Amerika had in 2013 aangekondigd te stoppen met ‘gain-of-function’ onderzoeken vanwege de ‘biosafety’ en ‘biosecurity’ risico’s.[31] Dit specifieke onderzoek was echter gestart voor die aankondiging en het werd doorgezet omdat het niet onder de restricties zou vallen.[32] Nadat de Amerikanen de financiering stopten, werd de leiding van het onderzoek overgenomen door het WIV in China.[33] Menselijk ingrijpen in een virus is dus niet ongewoon. Een definitieve verklaring over de oorsprong van het nieuwe coronavirus zal wellicht in de toekomst blijken uit (officieel) internationaal onderzoek.[34]
Hoe gevaarlijk is het nieuwe coronavirus?
Het RNA, het erfelijk materiaal, van het nieuwe coronavirus is dus niet geschikt om uit af te leiden hoe gevaarlijk het virus is. Dit moet worden beoordeeld aan de hand van epidemiologische gegevens. Zoals: hoeveel mensen worden geïnfecteerd door het virus? Hoeveel daarvan worden er ziek, hoe snel herstellen ze, en welk percentage overlijdt? Op basis van de (geschatte) antwoorden worden door de overheid maatregelen genomen. We proberen deze vragen te beantwoorden door te testen, meten, bijhouden en onderzoeken. Zo werden er wereldwijd per 28 mei jl. 5.64 miljoen gevallen van corona gemeld, en 349.100 overledenen.[35] In Nederland waren er per 30 mei jl. 46.257 positief geteste personen, 11.727 ziekenhuisopnames en 5.951 overledenen.[36] Wat kunnen we daar nu al uit concluderen? Nog niet zo veel.
Meten = weten?
Heel veel hangt namelijk af van hoe je test, hoeveel je test, en wie je test. Er worden in Nederland twee soorten testen gebruikt die allebei hun voor- en nadelen hebben wat betreft uitvoerbaarheid, betrouwbaarheid en de gegevens die we hieruit kunnen afleiden [Meer weten? Ga naar link 6 (De PCR-test) en 7 (De serologische test)].
LINK 6
De PCR-test
Er zijn veel verschillende coronatesten, met verschillende maten van betrouwbaarheid. Het RIVM werkt met twee testen.[37] De eerste is een PCR-test, die kijkt of er genetisch materiaal (RNA) van het virus in je neus- of mondholte zit, waardoor je zou kunnen zien of je nu besmet bent. Deze test is specifiek en gevoelig, zegt het RIVM.[38] Wat betekent dat? Er kan worden gekeken of in jouw lichaamsmateriaal een ziekteverwekker wordt gevonden en ook hoeveel. Een beperking van de test is dat moet worden gezocht naar een specifieke ziekteverwekker.[39] De test zoekt daarbij niet naar de complete 300.000 letters lange RNA-code van het virus: onderzoekers kiezen een deel van de genetische code van het virus, een deel waarvan ze denken dat het niet zal muteren.[40] Maar als er een slechte match is tussen dit deel en het virus in de patiënt, kan de patiënt een negatief resultaat krijgen terwijl hij eigenlijk positief is.[41] Sommige mensen worden zes keer negatief getest en pas de zevende keer positief.[42] Volgens een artikel in The Wall Street Journal wordt zo’n 30% van de mensen die het virus wel heeft toch als negatief getest.[43] Andersom kan ook: omdat de techniek zo gevoelig is, kunnen kleine hoeveelheden van een ziekteverwekker worden gevonden die niet de oorzaak van de ziekte hoeven te zijn.[44] Dat komt omdat de PCR-test niet kan zien of het virus intact is, zegt analytische biowetenschapper Willem Engel.[45] Als het virus al overwonnen is, kunnen er nog maandenlang kleine reststukjes in je lichaam achterblijven. Deze kunnen door de gevoelige PCR-test nog wel worden opgepikt.[46] Als het virus helemaal uit je lichaam is, kan niet worden achterhaald of je het hebt gehad.[47] De test wordt momenteel grootschalig ingezet door de overheid: vanaf 1 juni jl. kan iedereen met milde klachten bij de GGD een afspraak maken om zich te laten testen.[48]
LINK 7
De serologische test
Het RIVM maakt verder gebruik van een serologische test: deze onderzoekt of er antistoffen tegen het coronavirus in je bloed zitten.[49] Antistoffen blijven lang in je bloed zitten, waardoor je goed kunt zien waar je in het verleden mee besmet bent geraakt. Volgens analytisch biowetenschapper Willem Engel zit daar ook een nadeel aan: de antistoffen die gemeten worden hoeven niet van dit nieuwe coronavirus te zijn.[50] Als er al antistoffen in het bloed zitten van vorige versies van coronavirussen, die zoals we al meldden al veel langer onderdeel uitmaken van de bestaande griepvirussen, kunnen deze genetisch gezien zo dicht bij elkaar liggen dat de test niet altijd kan onderscheiden om welke antistoffen het gaat. Zo zouden positief geteste mensen later toch nog het nieuwe virus kunnen krijgen.[51] Hetzelfde werd door anderen ook al opgemerkt.[52] De coronatesten zijn nog niet geëvalueerd om zeker te zijn dat ze betrouwbaar zijn. Het RIVM zegt dat zij als één van de organisaties betrokken is bij het evalueren van de testen.[53] Ondertussen doet het RIVM een onderzoek om uit te zoeken hoeveel mensen afweerstoffen hebben tegen het nieuwe coronavirus door antistoffen in het bloed van 6.000 mensen te meten: met deze resultaten wil het RIVM meer te weten komen over de verspreiding van het virus en de opbouw van groepsimmuniteit.[54] De mensen die deelnemen aan dit onderzoek zijn mensen die zich eerder ook al lieten testen: op deze manier kan het RIVM het bloed van deze mensen met elkaar vergelijken.[55]
Hoeveel mensen zijn er getest?
Het RIVM telt het aantal positief geteste mensen per dag die gemeld worden door de GGD.[56] Dit aantal positieve testen zegt nog niets over het aantal besmettingen. Dit hangt er namelijk vanaf hoeveel mensen er zijn getest. We kunnen de bestaande gegevens dan eigenlijk ook maar moeilijk vergelijken met die van andere landen. Als het ene land de helft van de bevolking test, en het ander land een tiende, dan lijkt het of er in het eerste land meer besmettingen zijn, maar in feite is er gewoon meer getest. In Zuid-Korea ging het aantal besmette personen bijvoorbeeld ineens met 200% omhoog toen grootschalig testen werd ingevoerd.[57] Andersom werkt het ook: als je stopt met testen, heb je ook geen coronagevallen meer.
Wie hebben we getest?
Daarbij maakt het ook uit wie we testen. Het testbeleid is tot nog toe voornamelijk gericht geweest op het logisch verdelen van schaarse medische hulpmiddelen: dit geeft een vertekend beeld voor de statistieken. Het RIVM heeft tot 1 juni jl. alleen de mensen getest die voldeden aan een aantal voorwaarden qua symptomen en/of beroep.[58] Deze groep mensen heeft natuurlijk al een hogere kans besmet te zijn, zegt Duitse longarts Wolfgang Wodarg.[59] Als je op het hoogtepunt van een griepepidemie de totale bevolking test, dan tref je bij ongeveer 7 tot 10% van de mensen een virusinfectie aan, volgens Wodarg. Test je de mensen in de wachtkamer bij de huisarts, dan loopt dit percentage op. Test je de mensen die in het ziekenhuis liggen, loopt het percentage nog hoger op. Je moet dus eigenlijk een willekeurig deel van de bevolking testen: dat is de meest effectieve strategie om selectiebias en verstoringen in cijfers te voorkomen.[60] Dat is nu precies wat het RIVM ook doet met bovengenoemd onderzoek onder 6.000 mensen.[61]
Corona: een griepje?
Verschillende onderzoeken hebben al zo’n willekeurige groep getest. [Meer weten? Ga naar link 8 (Case Fatality vs. Infection Fatality Ratios), 9 (Aanwijzingen uit afgerond onderzoek: Diamond Princess) en 10 (Andere onderzoeken: New York en Gangelt)]. Deze onderzoeken concluderen dat het overlijdenspercentage van het nieuwe coronavirus veel lager is dan in eerste instantie werd gedacht, veel dichter bij percentages van de seizoensgriep.[62] [Meer weten? Ga naar link 11 (Griepcijfers)] Ook in Nederland is het oversterftecijfer van corona tot op heden niet buitengewoon. Twee jaar geleden hadden we te maken met een hoger oversterftecijfer tijdens het griepseizoen. [Meer weten? Ga naar link 12 (Griepcijfers in Nederland)]
LINK 8
Case Fatality vs. Infection Fatality Ratios
Verschillende onderzoeken hebben al zo’n willekeurige groep getest. Daarmee proberen ze het percentage geïnfecteerden en overledenen in te schatten om ons een idee te geven van hoe wijdverspreid, en hoe dodelijk, het virus nu echt is. Experts zijn het er onderling niet over eens welke doden wel en niet moeten worden meegenomen in deze berekeningen.[63] In sommige landen wordt iedereen die overlijdt na een positieve diagnose meegenomen, ook als ze onderliggende aandoeningen hadden die ook de overlijdensoorzaak kunnen zijn, terwijl andere mensen sterven zonder getest te worden (en dus ook positief hadden kunnen zijn als ze getest waren).[64] Daarbij zien de cijfers er na afloop van een epidemie vaak anders uit.[65] Dit kan zowel hoger[66] als lager[67] zijn. Als we willen weten welke mensen in de berekening zijn meegenomen kijken we naar de termen Infection Fatality Rate (IFR) en Case Fatality Rate (CFR). IFR is het aantal doden onder de groep geïnfecteerden, ook asymptomatische en niet-geteste mensen.[68] Dit wordt gezien als de meest betrouwbare methode.[69] CFR is het aantal doden onder het aantal positief gediagnostiseerden.[70] De WHO schatte het CFR van het nieuwe coronavirus in op 3,4%.[71]
LINK 9
Aanwijzingen uit afgerond onderzoek: Diamond Princess
De eerste situatie waarbij een volledig, afgesloten groep werd getest, was op het cruiseschip Diamond Princess. Het schip werd in quarantaine geplaatst met 3.711 passagiers aan boord. Zo’n 700 mensen raakten geïnfecteerd en 6 mensen stierven.[72] Op basis van de gegevens van het cruiseschip schatten wetenschappers het CFR daar op 2,3% en het IFR op 1,2%.[73] Aangepast naar de gemiddelde leeftijd van de bevolking (op het cruiseschip waren relatief meer ouderen) zou dat in China neerkomen op 1,1% (CFR) en 0,5% (IFR).[74] Voor de VS zou dat neerkomen op 0,125%.[75] Een stuk lager dan de 3,4% genoemd door de WHO.
LINK 10
Andere onderzoeken: New York en Gangelt
John Ioannidis is een professor in medicijnen, epidemiologie, en volksgezondheid op Stanford University, gespecialiseerd in het wijzen op fouten in onderzoeksmethoden. Ioannidis was één van de onderzoekers die in april 3.330 bewoners in Santa Clara County, VS, testten op antistoffen voor het nieuwe coronavirus.[76] 50 mensen testten positief, 1,5%.[77] De belangrijkste implicatie van het onderzoek zou zijn dat het aantal werkelijke infecties veel groter is dan het aantal gemelde gevallen. De IFR zou daaruit volgend eerder rond de 0,17% liggen.[78] Een derde onderzoek vond plaats in Duitsland. Een team aan de Universiteit van Bonn testte een willekeurige groep van 1.000 bewoners van het stadje Gangelt, één van de epicentra van de uitbraak.[79] Zij concludeerden dat ongeveer 15% van de bevolking besmet was (geweest) en het IFR 0,37% was.[80]
LINK 11
Griepcijfers
Het overlijdenspercentage van de seizoensgriep wordt in de VS geschat op zo’n 0,10%.[81] Sommige milde of ‘normale’ coronavirussen hebben in voorgaande jaren overlijdenspercentages van wel 8% opgeleverd bij ouderen in verzorgingshuizen.[82] Deze worden alleen vaak niet getest op griep, maar worden geschaard onder de 60 miljoen doden die in de VS elk jaar onder ‘diverse oorzaken’ overlijden.[83]
LINK 12
Griepcijfers in Nederland
Hoe zit dit in Nederland? In 2017/2018 werd de oversterfte (aantal sterfgevallen bovenop het verwachtte aantal in een specifieke periode) geschat op 9.444 sterfgevallen tijdens de 18 weken van de influenza-epidemie.[84] Er werden in dat jaar naar schatting 900.000 Nederlanders geveld door de griep: 40 ziekenhuizen hadden een opnamestop.[85] Ook in die tijd waren er meer longontstekingen, een piek van 40.000 ten opzichte van 13.000 gemiddeld, alleen lagen die patiënten korter op de IC.[86] Ted van Essen, gepensioneerd huisarts-onderzoeker en voorzitter van de Nederlandse Influenza Stichting over die tijd: ‘Er voltrok zich in ons land een ramp waarbij 9.500 doden zijn gevallen. Maar daarover zijn nauwelijks vragen gesteld aan de minister. Er is zelfs geen nader onderzoek ingesteld.’[87] Het aantal overledenen aan corona ligt per 30 mei jl. op 5.951.[88] De oversterfte in de eerste negen weken van de corona-epidemie wordt geschat op bijna 9.000 mensen.[89]
Conclusie: het gevaar van corona
We kunnen daaruit nog geen conclusies trekken. Het nieuwe virus verschilt op een aantal manieren van voorgaande griepvirussen. [Meer weten? Ga naar link 13]
Het belangrijkste verschil is dat de symptomen van het coronavirus ernstiger lijken te zijn. Het lijkt erop dat we pas achteraf het werkelijk aantal doden goed kunnen vergelijken met het aantal doden van voorgaande jaren. Het CBS zal in samenwerking met het RIVM nader onderzoek gaan verrichten naar de medische rapportages van de overledenen om te bepalen hoe groot het aandeel van het coronavirus precies is geweest.[90] De oversterfte van 2017/2018 lijkt overtroffen te gaan worden, zegt het CBS, maar dat hangt af van wat er de komende tijd gaat gebeuren.[91] Maar dan nog kunnen we moeilijk conclusies trekken. Wat was het effect van de maatregelen van de overheid? Hebben die meer doden voorkomen? Of konden juist mensen met hartproblemen, beroertes, of bloedingen niet goed worden behandeld?[92] En welk effect heeft de 1.5 meter-samenleving op depressies en suïcide?[93] In de volgende delen van dit vierluik gaan we verder in op de maatregelen van de overheid, vaccinaties en geneesmiddelen en het leven na corona.
LINK 13
De WHO vertelt iets meer over hoe de normale griep en het nieuwe coronavirus van elkaar verschillen.[94] Zo verspreidt griep zich sneller en ook voordat je symptomen hebt. Het nieuwe coronavirus lijkt meer mensen te besmetten en ernstigere symptomen te veroorzaken. Terwijl bij griep kinderen, zwangere vrouwen, ouderen en mensen met onderliggende chronische ziekten het meeste risico lopen, ligt het risico voor het nieuwe virus met name bij ouderen en mensen met onderliggende ziekten.
[1] UMC Leiden, https://www.lumc.nl/org/mm/patientenzorg/Microbiologie/
[2] Ibid.
[3] VPRO Tegenlicht, ‘Virus van Morgen’, https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2019-2020/virus-van-morgen.html
[4] RIVM, https://www.rivm.nl/griep-griepprik/griep
[5] Richman DD, Whitley RJ, Hayden FG, eds. Clinical virology, 4th edn. Washington: ASM Press 2016.
[6] Sema Nickbakhsh et al., ‘Virus-virus interactions impact the population dynamics of influenza and the common cold’, 26 dec 2019, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6936719
[7] https://nl.wikipedia.org/wiki/Immuunsysteem
[8] Ibid.
[9] Joep Engels, ‘Wat dit coronavirus zo bijzonder maakt,’ Trouw, 21 maart 2020, https://www.trouw.nl/wetenschap/wat-dit-coronavirus-zo-bijzonder-maakt~bab00f5c/
[10] Ibid.
[11] Tan W, Zhao X, Ma X, et al., ‘A novel coronavirus genome identified in a cluster of pneumonia cases’, 21 jan 2020, http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/a3907201-f64f-4154-a19e-4253b453d10c
[12] Bob van Huet, ‘China bepaalt nog steeds hoe en wanneer WHO oorsprong coronavirus gaat onderzoeken,’ AD, 20 mei 2020, https://www.ad.nl/buitenland/china-bepaalt-nog-steeds-hoe-en-wanneer-who-oorsprong-coronavirus-gaat-onderzoeken~a17d9e0f/?referrer=https://www.google.com/
[13] Ibid.
[14] Chaolin Huang et al., ‘Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China’, Lancet, 24 jan 2020, https://www.thelancet.com/action/showPdf?pii=S0140-6736%2820%2930183-5
[15] Ibid.
[16] Pashant Pradhan et al., ‘Uncanny similarity of unique inserts in the 2019-nCoV spike protein to HIV-I gpI20 and Gag’, 31 jan 2020, https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.01.30.927871v1
[17] Botao Xiao en Lei Xiao, ‘The possible origins of 2019-nCoV coronavirus’, 6 feb 2020, https://img-prod.tgcom24.mediaset.it/images/2020/02/16/114720192-5eb8307f-017c-4075-a697-348628da0204.pdf
[18] Botao Xiao en Lei Xiao, ‘The possible origins of 2019-nCoV coronavirus’, 6 feb 2020, https://img-prod.tgcom24.mediaset.it/images/2020/02/16/114720192-5eb8307f-017c-4075-a697-348628da0204.pdf
[19] Kristian Andersen et al., ‘The proximal origin of SARS-SoV-2’, 17 maart 2020, https://www.nature.com/articles/s41591-020-0820-9
[20] Zie bijv. Luc de Roy, ‘Nieuwe coronavirus is het product van natuurlijke evolutie’, Vrt Nws, 18 maart 2020, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/03/18/coronavirus-sars-cov-2-is-het-product-van-natuurlijke-evolutie/
[21] Ostap Carmody, ‘Он ведет себя необычно”. Биолог об особенностях коронавируса’, 3 april 2020, https://www.svoboda.org/a/30525376.html
[22] David Ignatius, ‘How did covid-19 begin? It’s original origin story is shaky’, 3 april 2020, https://www.washingtonpost.com/opinions/global-opinions/how-did-covid-19-begin-its-initial-origin-story-is-shaky/2020/04/02/1475d488-7521-11ea-87da-77a8136c1a6d_story.html
[23] ‘Nobelprijswinnaar en ontdekker van hiv: ‘Coronavirus werd ontwikkeld in Chinees laboratorium’, Het Nieuwsblad, 18 april 2020, https://m.nieuwsblad.be/cnt/dmf20200418_04926817
[24] Ibid.
[25] ‘Ontdekker van hiv en Nobelprijswinnaar oogst kritiek na claim dat coronavirus in labo in Wuhan werd gemaakt,’ 18 april 2020, https://www.hln.be/wetenschap-planeet/wetenschap/ontdekker-van-hiv-en-nobelprijswinnaar-oogst-kritiek-na-claim-dat-coronavirus-in-labo-in-wuhan-werd-gemaakt~ad32eb26/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
[26] Vrt Nws, ‘Komt coronavirus uit Chinees lab?’, 1 mei 2020, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/04/21/ontstond-het-coronavirus-in-een-lab-in-wuhan-zo-sprong-een-inte/
[27] VPRO Tegenlicht, ‘Virus van Morgen’, https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2019-2020/virus-van-morgen.html
[28] Ibid.
[29] Vineet D Menachery et al., ‘A Sars-like cluster of circulating bat coronaviruses shows potential for human emergence’, Nature Medicine, Vol. 21, No. 12, dec 2015, https://www.nature.com/articles/nm.3985
[30] Ibid.
[31] Jef Akst, ‘Lab-Made Coronavirus Triggers Debate’, The Scientist, 16 nov 2015, https://www.the-scientist.com/news-opinion/lab-made-coronavirus-triggers-debate-34502
[32] Jef Akst, ‘Lab-Made Coronavirus Triggers Debate’, The Scientist, 16 nov 2015, https://www.the-scientist.com/news-opinion/lab-made-coronavirus-triggers-debate-34502
[33] Duurzaam nieuws, ‘Experimenten met coronavirus als in 2013 afgewezen, nieuwe risico’s in beeld,’ 3 mei 2020, https://www.duurzaamnieuws.nl/experimenten-met-coronavirus-al-in-2013-afgewezen-wegens-risicos-voor-volksgezondheid/
[34] Bob van Huet, ‘China bepaalt nog steeds hoe en wanneer WHO oorsprong coronavirus gaat onderzoeken,’ AD, 20 mei 2020, https://www.ad.nl/buitenland/china-bepaalt-nog-steeds-hoe-en-wanneer-who-oorsprong-coronavirus-gaat-onderzoeken~a17d9e0f/?referrer=https://www.google.com/
[35] Financial Times, https://www.ft.com/content/a26fbf7e-48f8-11ea-aeb3-955839e06441
[36] RIVM, https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/actueel
[37] RIVM, ‘Testen op COVID-19’, https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/testen
[38] Ibid.
[39] Leids Universitair Medisch Centrum, https://www.lumc.nl/org/mm/patientenzorg/Microbiologie/
[40] James Gallagher, ‘Are coronavirus tests flawed?’, BBC news, 13 feb 2020, https://www.bbc.com/news/health-51491763
[41] James Gallagher, ‘Are coronavirus tests flawed?’, BBC news, 13 feb 2020, https://www.bbc.com/news/health-51491763
[42] Ibid.
[43] Christopher Weaver, ‘Questions About Accuracy of Coronavirus Tests Sow Worry’, 2 april 2020, https://www.wsj.com/articles/questions-about-accuracy-of-coronavirus-tests-sow-worry-11585836001
[44] Ibid.
[45] ‘Een crisis in de wetenschap, lockdown is een schande,’ Cafe Weltschmerz, 29 mei 2020, https://www.cafeweltschmerz.nl/een-crises-in-de-wetenschap-lockdown-is-een-schande-willem-engel-en-ramon-bril/
[46] Ibid.
[47] Alexander Edwards, ‘COVID-19 tests: how they work and what’s in development’, The Conversation, 24 maart 2020, https://theconversation.com/covid-19-tests-how-they-work-and-whats-in-development-134479
[48] RIVM, https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2020/05/27/vanaf-1-juni-testen-mogelijk-voor-iedereen-met-milde-klachten
[49] RIVM, ‘Testen op COVID-19’, https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/testen
[50] ‘Een crisis in de wetenschap, lockdown is een schande,’ Cafe Weltschmerz, 29 mei 2020, https://www.cafeweltschmerz.nl/een-crises-in-de-wetenschap-lockdown-is-een-schande-willem-engel-en-ramon-bril/
[51] ‘Een crisis in de wetenschap, lockdown is een schande,’ Cafe Weltschmerz, 29 mei 2020, https://www.cafeweltschmerz.nl/een-crises-in-de-wetenschap-lockdown-is-een-schande-willem-engel-en-ramon-bril/
[52] Norman Fenton et al., ‘Coronavirus: country comparisons are pointless unless we account for these biases in testing’, The Conversation, 2 apr 2020, https://theconversation.com/coronavirus-country-comparisons-are-pointless-unless-we-account-for-these-biases-in-testing-135464
[53] RIVM, ‘Testen op COVID-19’, https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/testen
[54] RIVM, ‘RIVM start onderzoek naar groepsimmuniteit nieuw coronavirus’, 31 maart 2020, https://www.rivm.nl/nieuws/rivm-start-groot-onderzoek-naar-groepsimmuniteit-coronavirus
[55] Ibid.
[56] RIVM, ‘Ontwikkeling COVID-19 in grafieken’, https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/grafieken
[57] Christopher Weaver, ‘Questions About Accuracy of Coronavirus Tests Sow Worry’, 2 april 2020, https://www.wsj.com/articles/questions-about-accuracy-of-coronavirus-tests-sow-worry-11585836001
[58] RIVM, ‘Testen op COVID-19’, https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/testen
[59] Luuk Koelman, ‘Corona is vooral een politiek virus’, https://koelman.com/corona-is-vooral-een-politiek-virus/
[60] Norman Fenton et al., ‘Coronavirus: country comparisons are pointless unless we account for these biases in testing’, The Conversation, 2 apr 2020, https://theconversation.com/coronavirus-country-comparisons-are-pointless-unless-we-account-for-these-biases-in-testing-135464
[61] RIVM, ‘RIVM start onderzoek naar groepsimmuniteit nieuw coronavirus’, 31 maart 2020, https://www.rivm.nl/nieuws/rivm-start-groot-onderzoek-naar-groepsimmuniteit-coronavirus
[62] Michael Schulson, ‘On Covid-19, a Respected Science Watchdog Raises Eyebrows’, 24 april 2020, https://undark.org/2020/04/24/john-ioannidis-covid-19-death-rate-critics/
[63] Glenn Kessler, ‘Those covid-19 death figures are incomplete’, The Washington Post, 27 maart 2020, https://www.washingtonpost.com/politics/2020/03/27/those-covid-19-death-toll-figures-are-incomplete/
[64] Norman Fenton et al., ‘Coronavirus: country comparisons are pointless unless we account for these biases in testing’, The Conversation, 2 apr 2020, https://theconversation.com/coronavirus-country-comparisons-are-pointless-unless-we-account-for-these-biases-in-testing-135464
[65] Glenn Kessler, ‘Those covid-19 death figures are incomplete’, The Washington Post, 27 maart 2020, https://www.washingtonpost.com/politics/2020/03/27/those-covid-19-death-toll-figures-are-incomplete/
[66] Ibid.
[67] Deborah Blum, ‘Interpreting the Covid-19 Death Rate: You Asked, We Answered’, 23 april 2020, https://undark.org/2020/04/23/reader-questions-coronavirus-antibody-testing/
[68] https://en.wikipedia.org/wiki/Case_fatality_rate
[69] Universiteit Bonn, ‘Heinsberg Study results published’, 4 mei 2020, https://www.uni-bonn.de/news/111-2020
[70] https://en.wikipedia.org/wiki/Case_fatality_rate
[71] WHO, WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19, 3 maart 2020, https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19—3-march-2020
[72] Smriti Mallapaty, ‘What the cruise-ship outbreaks reveal about COVID-19’, 26 maart 2020, https://www.nature.com/articles/d41586-020-00885-w
[73] Timothy Russell et al., ‘Estimating the infection and case fatality ratio for COVID-19 using age-adjusted data from the outbreak on the Diamond Princess cruise ship’, 9 maart 2020, https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.05.20031773v2
[74] Ibid.
[75] John P.A. Ioannidis, ‘A fiasco in the making? As the coronavirus pandemic takes hold, we are making decisions without reliable data’, 17 maart 2020, https://www.statnews.com/2020/03/17/a-fiasco-in-the-making-as-the-coronavirus-pandemic-takes-hold-we-are-making-decisions-without-reliable-data/
[76] Eran Bendavid et al., ‘COVID-19 Antibody Seroprevalence in Santa Clara County, California’, 30 april 2020, https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.04.14.20062463v2.full.pdf
[77] Ibid.
[78] Ibid.
[79] Universiteit Bonn, ‘Heinsberg Study results published’, 4 mei 2020, https://www.uni-bonn.de/news/111-2020
[80] Ibid.
[81] WHO, ‘Q&A: Influenza and COVID-19 – similarities and differences’, 17 maart 2020, https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/question-and-answers-hub/q-a-detail/q-a-similarities-and-differences-covid-19-and-influenza?gclid=EAIaIQobChMIjsfzvOrd6QIVF_lRCh1mtA82EAAYASAAEgK90_D_BwE
[82] John P.A. Ioannidis, ‘A fiasco in the making? As the coronavirus pandemic takes hold, we are making decisions without reliable data’, 17 maart 2020, https://www.statnews.com/2020/03/17/a-fiasco-in-the-making-as-the-coronavirus-pandemic-takes-hold-we-are-making-decisions-without-reliable-data/
[83] Ibid.
[84] RIVM, ‘Monitoring sterftecijfers Nederland’, 28 mei 2020, https://www.rivm.nl/monitoring-sterftecijfers-nederland
[85] De Volkskrant, ‘Waarom corona zelfs de griep van ’17-’18 overtreft’, https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/waarom-corona-zelfs-de-griep-van-17-18-overtreft~ba9c1f10/?utm_campaign=shared_earned&utm_medium=social&utm_source=whatsapp
[86] Ibid.
[87] Ibid.
[88] RIVM, https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/actueel
[89] CBS, ‘Bijna 9 duizend meer mensen overladen in eerste 9 weken corona-epidemie’, 15 mei 2020, https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/20/bijna-9-duizend-meer-mensen-overleden-in-eerste-9-weken-corona-epidemie
[90] Nu.nl, ‘Wat is oversterfte en waarom is het belangrijk voor begrijpen coronavirus?’, 15 mei 2020, https://www.nu.nl/coronavirus/6046684/wat-is-oversterfte-en-waarom-is-het-belangrijk-voor-begrijpen-coronavirus.html
[91] Ibid.
[92] John P.A. Ioannidis, ‘A fiasco in the making? As the coronavirus pandemic takes hold, we are making decisions without reliable data’, 17 maart 2020, https://www.statnews.com/2020/03/17/a-fiasco-in-the-making-as-the-coronavirus-pandemic-takes-hold-we-are-making-decisions-without-reliable-data/
[93] RTL nieuws, ‘Als corona je tot wanhoop drijft,’ 30 april 2020, https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/5106571/wanhoop-door-corona-zelfdoding-113-hulp-vragen-ondernemers
[94] WHO, ‘Q&A: Influenza and COVID-19 – similarities and differences’, 17 maart 2020, https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/question-and-answers-hub/q-a-detail/q-a-similarities-and-differences-covid-19-and-influenza?gclid=EAIaIQobChMIjsfzvOrd6QIVF_lRCh1mtA82EAAYASAAEgK90_D_BwE