Corona en de toekomst van hygiëne – Deel 3 van 4: Vaccinaties & geneesmiddelen: het antwoord op corona?

Dit is deel drie van een vierluik artikelen over de betekenis van het huidige coronavirus voor de Nederlandse maatschappij, economie en textielverzorging. In de vorige uitgaven van Textielbeheer beschreven deel 1 en 2 de huidige kennis over wat dit nieuwe coronavirus nu precies inhoudt en wat we weten over hoe het virus zich verspreidt en hoeveel impact de huidige maatregelen hebben. Elke dag komen er daarover meer wetenschappelijke studies, inzichten en nieuwe hypotheses. Dit derde deel van de serie gaat over vaccinaties en geneesmiddelen. Wat is de stand van zaken, en wat verwachten we voor de toekomst? In de volgende uitgave van TextielBeheer zal deel 4 van de serie verschijnen, waarin de verschillende zaken in breder perspectief naast elkaar worden gezet.

Ver verwijderd van het “oude normaal”

Elke dag verschijnen er nieuwe berichten over kanshebbers voor vaccins en geneesmiddelen. Met name als het gaat om een vaccin valt er wel te spreken van een fixatie: daar moet de kans op een “oud normaal” vandaan komen. In dit artikel zal blijken dat dit niet zo makkelijk zal gaan als het wellicht lijkt en we hopen. Positieve berichten over vaccins betekenen eigenlijk nog niet zoveel: we lopen nog tegen grote problemen aan, waaronder of ze ook echt zullen gaan werken, hoe makkelijk ze beschikbaar zullen zijn voor grote groepen, en of het risico eigenlijk wel opweegt tegen de mogelijke baten. Ook een wondermiddel dat corona geneest zal niet zo makkelijk opduiken. Of toch wel?

Wat is een vaccin?

Vaccineren betekent iemand doelbewust een schadelijk micro-organisme toedienen om een immuunrespons te bewerkstelligen, waardoor de echte ziekte waarmee men eventueel in een later stadium in aanraking komt, mogelijk sneller kan worden herkend en vernietigd. In de geschiedenis zijn voorbeelden bekend waarin tot de conclusie werd gekomen dat mensen die een bepaalde ziekte hebben doorgemaakt, daarna immuun kunnen zijn.[1] Zo ontstond het experimenteren met het toedienen van een klein stukje virus.

*Met een vaccin wordt iemand doelbewust een schadelijk micro-organisme toegediend om een immuunrespons te bewerkstelligen*

Hoe werkt een vaccin?

Er zijn vijf verschillende soorten vaccins, zegt het RIVM.[2] 1. Levend verzwakte versies van een virus: cellen die in een laboratorium zwak en minder ziekmakend zijn gemaakt en daarna worden verwerkt in een vaccin. 2. Geïnactiveerde vaccins die gedode virussen of bacteriën bevatten. 3. Een subeenheidvaccin dat alleen specifieke stukjes van een virus of bacterie bevat: als het afweersysteem dit kan herkennen, wordt het een antigeen genoemd.

DNA- of RNA-vaccins die een nieuw stuk DNA of RNA toevoegen aan bepaalde afweercellen in ons lichaam. (Van deze nieuwe technieken zijn nog geen vaccins voor mensen goedgekeurd, wel voor dieren.) 5. Vectorvaccins, die bestaande virussen aanpassen zodat ze als vaccin werken: ze kunnen zichzelf niet meer vermeerderen.

Wat zit er in een vaccin?

In een vaccin zitten delen van het virus, hulpstoffen die de werkzaamheid van het vaccin moeten verbeteren, de houdbaarheid verlengen en de toediening vergemakkelijken, en reststoffen die tijdens het productieproces van het vaccin zijn gebruikt.[3] Hulpstoffen in reguliere vaccins zijn bijvoorbeeld zout, gelatine, sucrose, aluminium en formaldehyde.[4] Of antibiotica, nanodeeltjes van lood, roestvrij staal, nikkel, ijzer, chroom, Bisfenol A (epoxylijm), en kwik.[5] Reststoffen zijn bijvoorbeeld celkweken van een kippenembryo, menselijke cellen, en longweefsel van een geaborteerde foetus.[6] Het gebruik van menselijk embryomateriaal is subject van ethische discussies. Het RIVM zegt dat dit ‘ethisch onderzocht en geëvalueerd en verantwoord bevonden is, onder andere omdat er geen alternatief is’.[7]

Een COVID-19-vaccin

Er zijn op moment van schrijven 231 kandidaten voor COVID-19-vaccins.[8] Alle bovengenoemde vaccintypes worden hierin vertegenwoordigd. Een brede variëteit aan technologische platformen wordt gebruikt om een vaccin te ontwikkelen, zowel traditionele als nieuwe methodes.[9] In Nederland worden vaccins ontwikkeld door staatsbedrijf Intravacc, Halix (met AstraZeneca als klant), Mymetics (Zwitsers biotechbedrijf), Janssen (van Johnson & Johnson) en Viroclinics (van investeringsmaatschappij Summit Partners).[10]

*De ontwikkeling van vaccins. Bron: London School of Hygiene & Tropical Medicine*

Wanneer is het vaccin er?

Het duurt normaal gesproken al snel vijf tot tien jaar om een vaccin tegen een nieuwe infectieziekte te ontwikkelen.[11] Dit komt omdat er onderzoek nodig is naar het virus zelf, het klinisch moet worden onderzocht of het virus veilig is en of het echt werkt op mensen. Hoewel er veelbelovend wordt gesproken over een aantal vaccins[12] kunnen deze in een volgende onderzoeksfase toch niet effectief blijken en mislukken.[13] Omdat de ontwikkeling van een vaccin tegen corona veel sneller gaat dan normaal en er vele nieuwe manieren van vaccinontwikkeling worden uitgeprobeerd, is het waarschijnlijk dat de risico’s die met een goedgekeurd vaccin gepaard gaan veel groter zijn dan normaal.[14] Dat is ook al gebleken in de grootschalige bijwerkingen van nu geteste vaccins: pas bij grootschalige toepassing komen zeldzame bijwerkingen aan het licht.[15] Snelheid moet niet ten koste gaan van veiligheid, daar is iedereen het over eens. Toch zijn farmaceutische bedrijven nu de productie van hun vaccins al flink aan het opschalen, nog voor bewezen is dat de vaccins ook werken: zo willen ze dat er meteen een grote dosis beschikbaar is, mochten de onderzoeksresultaten positief zijn.[16] Maar ook met deze hoeveelheden zal een goedgekeurd middel niet zomaar voor iedereen ter wereld beschikbaar zijn wegens onder meer kosten, nationalisme, logistiek en infrastructuur, opslag en problemen met het elektriciteitsnetwerk.[17]

Het vaccin: een utopie?

De meeste vaccins richten zich op het induceren van neutraliserende antistoffen tegen het S1-oppervlakte-eiwit van het virus (zie deel 1 en 2 van deze serie). Door gebruik te maken van dit eiwit, gokken vaccinmakers erop dat antistoffen tegen dit ene eiwit genoeg bescherming bieden. Dat is echter maar de vraag.[18] Er spelen immers nog veel meer eiwitten en deeltjes mee. Vertrouwen op een enkel domein op het S-eiwit brengt het risico met zich mee dat het RNA-virus door enkele mutaties makkelijker kan ontsnappen aan de afweer en het effect van het vaccin teniet doet.[19] Sommigen zijn van mening dat een virus tegen een luchtweginfectieziekte überhaupt een utopie is. Deze virussen muteren veel te snel, net als hiv en malariavirussen. Niets voor niets bestaat hier nog geen vaccin tegen. Bovendien zijn ouderen de meest getroffen leeftijdsgroep en ‘we weten dat vaccins bij hen altijd wat lastiger aanslaan’, zegt Cécile van Els, immunoloog bij het RIVM en hoogleraar vaccinologie aan de Universiteit van Utrecht.[20] Ouderen kunnen door hun zwakke immuunsysteem nog meer verzwakt worden door een vaccin, terwijl een nieuwe mutatievariant alsnog zijn slag kan slaan. Jongeren hebben een uitstekend innate immuunsysteem (eerste algemene afweerreactie die 99% van het werk doet bij contact met virussen) dus de noodzaak van een vaccin voor hen is discutabel.[21]

Willen we ons laten inenten?

Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat 52 procent van de Nederlanders dat zou willen.[22] 8 procent wil zich sowieso niet laten inenten en 28 procent weet het nog niet. De overige ondervraagden willen eerst weten of ze corona hebben gehad. RTL Nieuws deed ook een peiling op Facebook.[23] Van de 37.000 mensen wilden 10.000 zich laten inenten, 27.000 mensen wilden dat niet. Op de lange termijn zouden mensen die hun bedenkingen hebben over de streep kunnen worden getrokken door gevaccineerde mensen meer rechten te geven[24] of het te verplichten, zoals in België op de agenda staat.[25] De EU is ook al een aantal jaar bezig met het onderzoeken van de haalbaarheid van een vaccinatiepaspoort.[26]

*Niet iedereen is overtuigd van een nieuw coronavaccin*

Veilig = veilig?

Vanwaar die terughoudendheid? Als een vaccin is goedgekeurd, is het toch veilig? Zo simpel ligt het niet. Toen de Mexicaanse griep in juni 2009 werd uitgeroepen tot pandemie moest het vaccin Pandemrix van farmaceut GlaxoSmithKline (GSK) de redding betekenen. Er moest een afweging worden gemaakt tussen risico’s voor de veiligheid en risico’s voor de volksgezondheid als er geen vaccin zou zijn tegen deze “pandemie”. Het vaccin kreeg groen licht van de EMA en werd met miljoenen tegelijk ingekocht.[27] Er waren wel wat ongeruste artsen, maar die werden weggewuifd. Dan blijkt dat GSK informatie heeft achtergehouden over ernstige bijwerkingen, zoals 150 gevallen van anafylactische shock en tientallen doden.[28] Er beginnen ook verhalen op te duiken van kinderen met narcolepsie: een ziekte waarbij mensen onverwachts in slaap kunnen vallen en last hebben van slappe spieren en hallucinaties. Uit epidemiologisch onderzoek blijkt dan dat het vaccin een sterkere trigger is voor narcolepsie dan het krijgen van het gewone H1N1-virus dat de Mexicaanse griep veroorzaakt. In heel Europa ontstaan rechtszaken. In Nederland krijgen zeven tot elf narcolepsie patiënten vijf miljoen euro aan schadevergoeding van de overheid toegekend.

Dood door vaccin

Als we verder kijken blijkt dat er zelfs nogal wat discussie bestaat over de vraag of reguliere vaccins eigenlijk wel veilig zijn of niet. Het grootste deel van de wetenschappers ziet onvoldoende reden de veiligheid van de meeste vaccinaties ter discussie te stellen. Minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge twijfelt zelfs nooit.[29] Het RIVM zegt dat vaccinaties uitgebreid zijn onderzocht en door de Gezondheidsraad als veilig zijn bestempeld.[30] Maar het RIVM vermeldt in een rapport van 2 augustus 2007 ook dat “ten aanzien van vaccinatie kan worden opgemerkt dat het over het algemeen bekend is dat kinderen kunnen overlijden na vaccinaties; dit wordt gezien als een complicatie van normaal medisch handelen”.[31] Reden voor de rechtbank van Rotterdam om te besluiten dat er dus geen sprake kan zijn van verwijtbaar handelen door het toedienen van een vaccinatie die leidde tot een dood kindje, aangezien dat mogelijke gevolg algemeen bekend is.[32] Hoewel in Nederland het RIVM, de Gezondheidsraad[33] alsmede de Nederlandse vereniging voor Autisme[34] stellen dat vaccins geen autisme veroorzaken, bleek uit een vertrouwelijke rapporten van GSK dat al in het teststadium van haar vaccin Infanrix Hexa bekend werd dat het wel degelijk autisme kan veroorzaken.[35] Er waren ook nog 824 andere bijwerkingen, en 36 kinderen stierven.[36] In Amerika kwam naar buiten dat bewijs over autisme als gevolg van vaccinaties werd achtergehouden en vernietigd.[37] In de VS wordt jaarlijks 2 tot 3 miljard dollar aan schadevergoeding voor vaccinatieletsel als gevolg van reguliere vaccins uitbetaald.[38]

Farma geen verantwoordelijkheid voor vaccins

Het hele verhaal wordt nog wat spannender omdat farmaceuten immuniteit krijgen tegen elke gerechtelijke klacht, mocht het coronavaccin bijwerkingen vertonen. Topmanager Ruud Dobber van het farmabedrijf AstraZeneca: ‘We hebben te maken met een unieke situatie. Een bedrijf kan gewoon dat risico niet lopen. Stel dat er […] schadelijke bijwerkingen optreden.’[39] Wanneer het bedrijf contracten sluit, ‘vragen we om van mogelijke klachten te worden gevrijwaard. De meeste landen hebben daar geen probleem mee, want ze vinden dat het risico waard. Het is in hun nationaal eigenbelang.’ In de VS stelt de overheid farmaceuten al jaren vrij van vervolging bij problemen met vaccinaties.[40]

Een geneesmiddel tegen corona

*Met gezonde voeding optimaliseren we ons immuunsysteem*

Zijn er al geneesmiddelen tegen corona? Er wordt gewerkt aan verschillende mogelijkheden. In Geleen en Heerlen zijn patiënten gebaat bij corticosteroïden[41], het medicijn remdesivir werd voorwaardelijk goedgekeurd en geregistreerd door de Europese medicijnautoriteiten[42], bloedbank Sanquin heeft een ampul met antistoffen uit het bloed van ex-coronapatiënten dat kan worden toegediend om passief immuun te blijven.[43] Het geneesmiddel Ruconest wordt getest in Zwitserland[44], Dexamethason is mogelijk effectief[45], en wetenschappers in de VS vonden een methode om de spikes van het virus te blokkeren met nanodeeltjes.[46] Wetenschapper Sumit Chanda, Ph.D., analyseerde ’s werelds grootste collectie bekende medicijnen die replicatie van SARS-CoV-2 kunnen tegenhouden en kwam op 21 medicijnen die effectief kunnen zijn.[47] Stichting Werkgroep Antibioticabeleid, in samenwerking met acht organisaties waaronder het RIVM, analyseerde de bestaande behandelopties voor corona.[48]

*Bewegen biedt bescherming tegen corona*

Wondermiddel

Is er een wondermiddel waarvan we weten dat het werkt? Ja, dat is namelijk ons eigen innate en ons specifieke immuunsysteem.[49] Dat blijft altijd de eerste barrière voor corona en verklaart waarom 98% van de mensen met corona geen klachten ervaart.[50] Hoe optimaliseren we ons immuunsysteem? Gezond eten[51], bewegen[52], goed slapen[53], buitenlucht[54], verminderen van stress[55]. Daar mag voor sommigen dus best wel wat meer aandacht voor zijn, naast de fixatie op vaccins en geneesmiddelen.[56] Zeker aangezien we wel weten dat vooral mensen met onderliggende aandoeningen kunnen worden getroffen door een zwaar ziekteverloop. En laten we daarbij sociaal contact[57], verbondenheid[58] en aanraking[59] als bewezen gezondheidsbevorderende factoren[60] vooral niet vergeten.

*Aanraking en geluk werken gezondheidsbevorderend*

Horizon

Vaccins, geneesmiddelen: er is nog geen eenduidigheid. Er blijft veel wat we niet weten en elke dag brengt nieuwe informatie. Fixatie op vaccins lijkt niet het grote verlossende antwoord dat het wordt toebedeeld. Geneesmiddelen worden volop getest. In hoeverre kunnen we ook kijken naar onze leefstijl? Daarbij staan nog steeds grote vraagtekens open wat betreft de daadwerkelijke cijfers, testen en conclusies die we daaruit kunnen trekken.[61] Welke beeld ontvouwt zich aan de horizon van onze maatschappij en de textielverzorgingsbranche? In deel 4 van deze serie zetten we alles in het grote plaatje naast elkaar.

[1] https://nl.wikipedia.org/wiki/Vaccin

[2] https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/vaccins

[3] https://rijksvaccinatieprogramma.nl/vaccinaties/wat-zit-er-in

[4] https://rijksvaccinatieprogramma.nl/vaccinaties/wat-zit-er-in

[5] https://stichtingvaccinvrij.nl/zijn-vaccins-veilig/

[6] https://rijksvaccinatieprogramma.nl/vaccinaties/wat-zit-er-in

[7] https://rijksvaccinatieprogramma.nl/vaccinaties/wat-zit-er-in

[8] https://vac-lshtm.shinyapps.io/ncov_vaccine_landscape/

[9] https://cepi.net/news_cepi/cepi-publishes-analysis-of-covid-19-vaccine-development-landscape/

[10] https://fd.nl/achtergrond/1349520/het-coronavaccin-komt-misschien-wel-uit-nederland#:~:text=Pas%20als%20er%20een%20vaccin,ontwikkeling%20van%20zo’n%20vaccin.

[11] https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/vaccins

[12] Bijv. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)31604-4/fulltext of https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2022483?query=featured_home